Neurotyczność: co to takiego i jak DOBRZE z nią żyć?

Neurotyczność jest jedną z pięciu głównych cech osobowości wg pięcioczynnikowego modelu osobowości (tzw. Wielkiej piątki) charakteryzującą się skłonnością do doświadczania negatywnych stanów emocjonalnych, w tym złości, lęku, drażliwości, niestabilności emocjonalnej i depresji (Widiger et al., 2009).

Osoby z podwyższonym poziomem neurotyczności nie radzą sobie zbyt dobrze ze stresem środowiskowym, postrzegają zwyczajne sytuacje jako zagrażające, a drobne frustracje mogą sprawiać wrażenie beznadziejnie przytłaczających (Widiger i Oltmanns, 2017).

Neurotyczność jest jedną z lepiej ugruntowanych empirycznie domen cech osobowości, popartą obszernymi badaniami potwierdzającymi jej powszechność wśród ludzi, dziedziczność i stabilność czasową w ciągu całego życia (2017).

Neurotyczność jest generalnie mierzona za pomocą kwestionariuszy samooceny jako część oceny osobowości. Ocena może również obejmować wywiad środowiskowy wśród rodziny, przyjaciół, współpracowników i znajomych.

Neurotyczność nie jest chorobą, dlatego nie można jej zdiagnozować w takim sensie, w jakim diagnozuje się np. depresję albo cukrzycę. Ponieważ jest ona domeną osobowości, to możemy określić jej poziom od niskiego do wysokiego i na tej podstawie ocenić podatność na szereg różnych form psychopatologii, schorzeń czy rezultatów życiowych.

Jak wysoka neurotyczność wpływa na zdrowie i jakość życia?

Wysoka neurotyczność zwiększa podatność na szeroką gamę różnych form psychopatologii, m.in.:

• lęku,
• nastrojów depresyjnych,
• objawów somatycznych,
• zaburzeń odżywiania,
• nadużywania substancji (Widiger et al., 2009; Bagby et al., 2017)

Neurotyczność jest również pośrednio i bezpośrednio związana z wieloma schorzeniami fizycznymi, m.in.:

• problemami z sercem,
• zaburzonym funkcjonowaniem układu odpornościowego,
• astmą,
• egzemami atopowymi,
• zespołem jelita drażliwego,
• zwiększonym ryzykiem śmierci (Widiger i Oltmanns, 2017).

Neurotyczność wiąże się również z:

• obniżoną jakością życia,
• poczuciem złej woli u innych,
• nadmiernym zamartwianiem się,
• niepowodzeniami zawodowymi,
• niezadowoleniem małżeńskim (Ozer i Benet-Martínez, 2006),
• subiektywnym poczuciem samotności,
• upośledzeniem relacji społecznych.

Co ważne, wysoki poziom neurotyzmu będzie skutkował faktycznym upośledzeniem relacji małżeńskich, ale także subiektywnym poczuciem niezadowolenia małżeńskiego, nawet jeśli nie ma obiektywnych podstaw do takich uczuć, co z kolei może prowadzić do frustracji i wycofania.

Dotyczy to w zasadzie większości lub wszystkich aspektów życia neurotyka. Na przykład niepowodzenia w pracy mogą być związane z niemożnością koncentracji, zbytnim skupieniu na własnych emocjach i wynikającym z tego wyczerpaniem.

Jakie są przyczyny neurotyczności?

Neurotyczność jest przypuszczalnie wynikiem wzajemnego oddziaływania wpływów genetycznych i środowiskowych. Szacunki odziedziczalności wahają się zazwyczaj od 40% do 60% (Omel et al., 2013).

Z punktu widzenia psychologii ewolucyjnej, nadwrażliwość na niebezpieczeństwo lub zagrożenia mogła zapewnić przewagę w przetrwaniu (Allen i Badcock, 2006), pod warunkiem, że negatywne skutki neurotyzmu nie przeważyły nad korzyściami, co skutkowało selekcją pewnego optymalnego poziomu tej cechy. 

Jak wysoka neurotyczność wpływa na relacje społeczne?

Wysoka neurotyczność wiąże się z całym szeregiem negatywnych konsekwencji dla relacji rodzinnych, romantycznych czy biznesowych, wynikających z zachowań, którymi cechują się neurotycy.

Mogą do nich należeć m.in.:

• skłonność do narzekania,
• przesadny krytycyzm wobec innych,
• dramatyzowanie,
• uzależnienie od innych, np. niezdolność do samodzielnego rozwiązywania problemów,
• potrzeba ciągłego pocieszania,
• przerzucanie swoich zmartwień na dzieci,
• konfliktowość,
• niewiarygodność,
• ciągłe poczucie winy.

Neurotycy przejawiający powyższe zachowania mogą nie rozumieć, dlaczego ludzie się od nich odwracają, upatrując przyczyn w innych, dlatego jeśli podejrzewasz, że możesz być osobowością neurotyczną, spróbuj wpierw określić, w jakim stopniu problem Cię dotyczy i podejmij stosowne kroki, aby powściągnąć swoje emocje.

Jak ujarzmić swoją neurotyczność?

Jak już nadmieniłem wcześniej, neurotyczność jest wymiarem osobowości, dlatego “wyleczenie się” z wysokiego neurotyzmu, tak jak można wyleczyć się np. z depresji, jest raczej niemożliwe. To, co można zrobić, to zaprzęgnąć swój rozum do kontrolowania nieracjonalnych aspektów swoich wewnętrznych przeżyć.

A w tym może pomóc kilka sposobów:

• Naucz się obserwować swoje stany wewnętrzne. Zrób krok wstecz jako obserwator i zastanów się, co powoduje niepokój. Uważność może zmniejszać częstość negatywnych myśli i zwiększać zdolność do ich odpuszczania. W chwilach intensywnych emocji zadawaj pytania typu: „Co myślę?”, “Jak się czuję?”, “Dlaczego to czuję?”.
• Zacznij medytować. Szczególnie polecam medytację Vipassana, która uczy obserwacji i kontroli własnych myśli, stanów emocjonalnych i reakcji na bodźce zewnętrzne.
• Konfrontuj swoje wyobrażenia i osądy. Ponieważ neurotycy mają skłonność do robienia przysłowiowych wideł z prostych jak igła sytuacji, to jeśli zauważysz w sobie zaczątki silnie zabarwionej emocjonalnie myśli, osądu, krytyki, itd., zastanów się, czy to, co myślisz, na pewno odzwierciedla rzeczywistość. Jeśli nie potrafisz zrobić tego sam(a), opisz sytuację zaufanej osobie i zapytaj o opinię. Dla pewności jednak upewnij się, że osoba, którą prosisz o opinię, sama nie jest osobowością neurotyczną.
• Ćwicz oddychanie. Sposób, w jaki oddychasz, silnie wpływa na aktywność chemiczną i fizjologiczną Twojego organizmu. Dzięki odpowiednim ćwiczeniom nauczysz się obniżać poziom odczuwanego stresu i poprawisz swoją zdolność samokontroli. Na początek polecam podstawową technikę oddychania Wim Hofa.
• Zadbaj o regularną aktywność fizyczną. Ćwiczenia pobudzają uwalnianie kilku neuroprzekaźników poprawiających nastrój, w tym serotoniny i endorfin, zwiększają również poziom BDNF, neuroprzekaźnika, który rozwija neurony w hipokampie, regionie mózgu zaangażowanym w tworzenie pamięci, który również pomaga regulować emocje.
• Zmień dietę. Ostra hiperglikemia w grupie osób z cukrzycą typu 2 może prowadzić do upośledzenia funkcji poznawczych i pogorszenia nastroju (Sommerfield et al., 2004). Z kolei hipoglikemia wiąże się z gwałtownym wzrostem epinefryny i występowaniem objawów lęku – dreszczy, potliwości, palpitacji (Sejiling et al., 2015). Dodatkowo, insulinooporność może zaburzać równowagę hormonalną w organizmie powodując lęk i zachowania depresyjne (Kleinridders et al., 2015). Modyfikacja diety poprzez zmniejszenie spożycia rafinowanych węglowodanów i włączenie większej ilości białka, tłuszczu i błonnika może korzystnie wpływać na redukcję stanów lękowych (Aucoin i Bhardwaj, 2016). Biorąc pod uwagę powyższe, odpowiednia dieta może okazać się potężnym orężem w kontrolowaniu swojej neurotyczności.

Przeczytaj również:

1. Jak nauczyć się asertywności?
2. 10 sposobów, jak poprawić myślenie
3. Czy pozytywne myślenie leczy duszę?
4. Jak nie dać sobą manipulować?
5. Na skróty, czyli heurystyki wydawania sądów
6. Jak oceniać jakość myślenia?
7. Sztuka zadawania mądrych pytań

[mks_toggle title=”Bibliografia/przypisy:” state=”close “]

1. Allen, N.; Badcock, P. (2006). “Darwinian models of depression: A review of evolutionary accounts of mood and mood disorders”. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry. 30 (5): 815–826. doi:10.1016/j.pnpbp.2006.01.007.
2. Aucoin, M., & Bhardwaj, S. (2016). Generalized Anxiety Disorder and Hypoglycemia Symptoms Improved with Diet Modification. Case reports in psychiatry, 2016, 7165425. https://doi.org/10.1155/2016/7165425
3. Bagby RM, Uliaszek AA, Gralnick TM et al. In: Widiger TA. (ed). The Oxford handbook of the five factor model. New York: Oxford University Press.
4. Kleinridders, A., Cai, W., Cappellucci, L., Ghazarian, A., Collins, W. R., Vienberg, S. G., Pothos, E. N., & Kahn, C. R. (2015). Insulin resistance in brain alters dopamine turnover and causes behavioral disorders. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 112(11), 3463–3468. https://doi.org/10.1073/pnas.1500877112
5. Ormel J.; Jeronimus, B.F.; Kotov, M.; Riese, H.; Bos, E.H.; Hankin, B. (2013). “Neuroticism and common mental disorders: Meaning and utility of a complex relationship”. Clinical Psychology Review. 33(5): 686–697. doi:10.1016/j.cpr.2013.04.003.
6. Ozer, D. J., & Benet-Martínez, V. (2006). Personality and the prediction of consequential outcomes. Annual review of psychology, 57, 401–421. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.57.102904.190127
7. Sejling, A. S., Kjær, T. W., Pedersen-Bjergaard, U., Diemar, S. S., Frandsen, C. S., Hilsted, L., Faber, J., Holst, J. J., Tarnow, L., Nielsen, M. N., Remvig, L. S., Thorsteinsson, B., & Juhl, C. B. (2015). Hypoglycemia-associated changes in the electroencephalogram in patients with type 1 diabetes and normal hypoglycemia awareness or unawareness. Diabetes, 64(5), 1760–1769. https://doi.org/10.2337/db14-1359
8. Sommerfield AJ, Deary IJ, Frier BM. (2004). Acute hyperglycemia alters mood state and impairs cognitive performance in people with type 2 diabetes. Diabetes Care;27:2335–2340
9. Widiger, T. A., & Oltmanns, J. R. (2017). Neuroticism is a fundamental domain of personality with enormous public health implications. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 16(2), 144–145. https://doi.org/10.1002/wps.20411
10. Widiger TA. In: Leary MR, Hoyle RH. (eds). (2009). Handbook of individual differences in social behavior. New York: Guilford.

[/mks_toggle]

Obraz Pete Linforth z Pixabay