Czy da się w łatwy sposób kontrolować emocje?
Tak.
Haczyk tkwi w tym, że opanowanie tej sztuki nie jest wcale takie łatwe. Nawet jeśli w innym tekście na Googlu twierdzą inaczej!
Tym niemniej, dzięki znajomości teoretycznych podstaw i cierpliwej praktyce z czasem nauczysz się żyć w zgodzie z sobą i innymi.
Z tekstu dowiesz się m.in.:
W klasycznym ujęciu emocje mają być uniwersalnymi i wrodzonymi reakcjami na świat: gdy coś się wydarzy, neurony w mózgu zostają odpalone, a na twarzy maluje się określony obraz wewnętrznych przeżyć, który bez względu na szerokość i długość geograficzną zostanie zinterpretowany w podobny sposób.
Badania pokazują jednak, że rozpoznawanie emocji wyłącznie na podstawie wyrazu twarzy jest niezwykle trudne i zawodne, a same emocje nie posiadają obiektywnych i koniecznie charakterystycznych konfiguracji twarzy (Barrett et al 2019; Ohio 2020). To znaczy, uśmiech może oznaczać radość, a zmarszczone brwi gniew, ale wcale nie muszą i często nie oznaczają.
Podobnie jest z Twoimi fizjologicznymi odczuciami, które normalnie utożsamiasz z emocjami, a w istocie są czymś bardziej podstawowym, czemu Twój mózg w złożonym procesie przewidywania przyszłych potrzeb energetycznych, nadaje odpowiednie znaczenia, aby zrozumieć docierające doń bodźce zmysłowe.
Jednym ze sposobów nadawania znaczeń doznaniom zmysłowym jest właśnie konstruowanie emocji.
Zacznijmy od początku.
Główną funkcją mózgu jest regulacja ciała (Barrett 2017a,b; Hutchinson i Barrett, 2019). Każdy mózg próbuje odpowiedzieć na pytania: “na co powinienem wydatkować energię i jakie będę mieć z tego korzyści?”
Proces regulacji ma się odbywać dzięki zdolności mózgu do symulowania (przewidywania) przyszłych potrzeb i wyzwań (Sterling i Laughlin, 2015), co pozwala mu zminimalizować niekorzystny wpływ nieprzewidzianych wydarzeń na budżet energetyczny organizmu.
U podłoża tych symulacji znajduje się afekt oparty na reprezentacji doznań pochodzących z wnętrza organizmu (Barrett 2020).
Afekt, będący podstawowym składnikiem emocji (ale nie emocją!), jest ogólnym rodzajem prostego uczucia bez obiektywnego znaczenia psychologicznego. (Ważne: ani ‘afekt’, ani ‘uczucie’ nie są synonimami ‘emocji’, pomimo że słowniki języka polskiego mogą je tak traktować).
Afekt cechują dwie właściwości:
Aby mózg mógł wykonać bardziej konkretną czynność (tzn. podjąć działanie), trzeba nadać afektowi znaczenie. Jednym ze sposobów nadawania znaczenia jest konstruowanie pojęcia emocji.
Na przykład, gdy odczuwasz podwyższone tętno i przyspieszony oddech, to w zależności od sytuacji owe fizjologiczne doznania mogą być przez Ciebie kategoryzowane m.in. jako strach, gniew lub podekscytowanie.
To, jakie pojęcie emocji wybierze Twój mózg, wpłynie na działanie, jakie podejmiesz:
Na jakiej podstawie Twój mózg wybiera pojęcie emocji w sytuacji, gdy możliwości jest więcej niż jedna? Robi to na podstawie przeszłych doświadczeń, co oznacza, że to, jakie pojęcia emocji Twój mózg wybierze w przyszłości do nadania znaczenia doznaniom afektywnym w konkretnej sytuacji, będzie zależeć od tego, jakimi doświadczeniami nakarmisz go dziś (lub ktoś inny).
Emocje nie są twoimi reakcjami na świat, tylko jego konstrukcjami. Z tego wynika, że dzięki nabyciu zdolności kategoryzacji swoich doznań afektywnych, będziesz w stanie również wpływać na swoją rzeczywistość.
Przekładając powyższe na praktykę codzienności, spróbujmy zrozumieć, jak skutecznie kontrolować emocje.
Przypomnijmy, emocja to wytwór mózgu oparty na kategoryzacji fizjologicznych doznań względem tego, co dzieje się dookoła. Zatem z punktu widzenia mózgu regulacja emocji jest również kategoryzacją (Barrett 2020). Co to znaczy?
Rozważmy taki oto przykład.
Wyobraź sobie nauczyciela, który wraca ze szkoły zły i zmęczony. Zapytany, czemu jest zły, mówi, że uczniowie byli nieznośni. Historia, którą sobie opowiada, może brzmieć w ten sposób:
Jestem zmęczony, bo zezłościli mnie uczniowie. Chcę zmienić pracę, bo dłużej tego nie wytrzymam, ale zmiana pracy w budżetówce wcale nie jest taka łatwa. Czuję się w potrzasku.
Jeśli pokusimy się o rozbicie tej narracji na czynniki pierwsze, możemy uzyskać następujący schemat:
Problem, z jakim mamy tutaj do czynienia wynika z naszej skłonności do błędnego przypisywania znaczeń emocjonalnych sytuacjom, które takiego znaczenia nie mają. Brzmi pokrętnie, ale żeby lepiej zrozumieć, do czego zmierzam, zadajmy sobie kilka pytań kontrolnych:
Przypomnijmy, główną funkcją mózgu jest regulacja zasobów fizjologicznych niezbędnych m.in. do przetrwania. W świecie człowieka pierwotnego zmęczenie lub zła decyzja mogły prowadzić do śmierci. Dziś też mogą, ale w mniejszym stopniu. Jednak dla Twojego mózgu nic się nie zmieniło – symuluje i prognozuje wydarzenia tak samo jak mózgi Twoich przodków, aby zapewnić Ci przetrwanie w niepewnym świecie.
Na przykład, konstruując przypadek emocji “jestem zły, bo uczniowie mnie zdenerwowali” instruujemy mózg, że uczniowie (a zatem bieżąca praca) powodują duże wydatki energetyczne organizmu, a zatem w celu zmniejszenia owych wydatków należałoby pozbyć się źródła problemu – uczniów, relatywnie pracy.
Ale czy jest możliwe, że zmęczenie wzięło się po prostu z niewyspania, a niewyspanie obciążyło Twój budżet fizjologiczny do tego stopnia, że zabrakło Ci zasobów na konfrontację z uciążliwymi uczniami?
Jak brzmialaby narracja, dzięki której łatwiej i skuteczniej kontrolować emocje? Spójrzmy:
Nie wyspałem się i uczniowie zdołali wytrącić mnie z równowagi. Gdybym się wyspał, uczniowie nie zdołaliby wytrącić mnie z równowagi. Zatem, muszę zadbać o zdrowy sen.
A tak może wyglądać schemat:
Oczywiście w powyższym przykładzie posługuję się dużymi uproszczeniami, ale robię to celowo, aby uwypuklić istotę tego, jak może przebiegać skuteczna kategoryzacja doznań afektywnych.
Dla ugruntowania wiedzy zerknijmy jeszcze na inne przykłady:
Na tym polega właśnie regulacja emocji poprzez kategoryzację doznań afektywnych.
Jak jeszcze możesz wpływać na swoje emocje?
Powiedz stop eksplodującym w głowie znaczeniom, weź kilka głębokich oddechów i poczekaj aż Twoje wrażenia afektywne ulegną zmianie. Zauważysz, że zmieni się również Twoje postrzeganie problemu. Wtedy zdecyduj, czy decyzja jest właściwa.
Jak? dzięki regularnemu i regenerującemu snu, niskowęglowodanowej diecie i regularnej aktywności fizycznej.
Pasje i hobby umożliwiają kreatywne i produktywne zagospodarowanie wolnego czasu, wpływają pozytywnie na rozwój osobisty a zatem samoocenę, a w rezultacie dają doskonałe ujście nagromadzonym napięciom fizjologicznym.
Medytacja praktykowana każdego dnia (np. Vipassana) uczy uważności i samokontroli, a ćwiczenia oddechowe (np. Wim Hofa) – dotleniają organizm i zmniejszają nagromadzony stres. I pomagają kontrolować emocje.
Emocje to pojęcia konstruowane przez mózg na podstawie doświadczeń z przeszłości w celu:
Mózg ludzki jest tak anatomicznie skonstruowany, że żadna decyzja ani czynność nie mogą być wolne od afektu, bez względu na to, jak fantastycznymi racjonalistami byśmy nie byli (Barrett 2020). Nie jesteśmy jednak całkowitymi niewolnikami naszych ciał i możemy wpływać na to, jakie znaczenie będą mieć dla nas doznania afektywne poprzez ich ponowną kategoryzację i dbanie o budżet fizjologiczny organizmu.
Korekta [BW]
Zdjęcie autorstwa Andrea Piacquadio z Pexels
__
Drogi Wyborco, Drogi Rodaku, W przededniu wyborów chciałbym poprosić Cię o coś więcej niż tylko…
Dziś, w obliczu kolejnych wyborów prezydenckich w Polsce, nie sposób uciec od refleksji nad tym,…
Richard Feynman, laureat Nagrody Nobla, błyskotliwy fizyk i jeden z najbarwniejszych popularyzatorów nauki XX wieku,…
W dobie, gdy każdy może być internetowym ekspertem, a publiczny dyskurs przypomina raczej Fame MMA…
Ministerstwo Zdrowia planuje ścigać „dezinformację medyczną” i penalizować „pseudomedycynę”. Dla jednych to triumf nad szarlatanerią,…
Zapytałem sztuczną inteligencję, co by zrobiła, gdyby była diabłem i chciała zniszczyć umysły młodych pokoleń.…